Η ΣΥΜΦΩΝΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ

Η Ορχήστρα

   Ένα μεγάλο σύνολο οργάνων κατανεμημένο σε ομάδες που υπακούν στις οδηγίες ενός προσώπου μας δίνει τις βασικές αρχές λειτουργίας μιας ορχήστρας.Η ορχήστρα δεν είχε όμως στο παρελθόν την ίδια έννοια. Στην αρχαία Ελλάδα δήλωνε το μέρος που δρούσε ο χορός. Αντίθετα στην ιταλική όπερα, που αποτέλεσε προσπάθεια αναβίωσης της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, το σημείο όπου κάθονταν οι εκτελεστές των οργάνων.

   Γεγονός είναι ότι για πολλούς αιώνες η μουσική ταυτίζονταν με το τραγούδι και αργότερα με τον χορό.Τα μουσικά όργανα ενεργούσαν για την ανάδειξη των φωνητικών ιδιοτήτων. Η μουσική γραφή από τον 12ο ως τον 14ο αιώνα εκτελούνταν από φωνές με συνοδεία οργάνων. Η ορχήστρα, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα διαμορφώνεται από το 1600, κυρίως μετά το 1650, δηλαδή την εποχή του Μπαρόκ. Στην δυτική Ευρώπη την περίοδο αυτή τα όργανα χρησίμευαν για να συνοδεύουν το τραγούδι, να μιμούνται τη χορωδία ή να αναπληρώνουν το ανθρώπινο τραγούδι. Από τον 16ο αιώνα όμως ξεκίνησε η αυτόνομη οργανική μουσική ως μουσική προορισμένη να εκτελεστεί από όργανα.
   Η μορφή της σημερινή ορχήστρας σταθεροποιήθηκε προς το τέλος του 18ου αιώνα. Στον είδη υπάρχοντα ήχο των εγχόρδων εισάγονται σταδιακά, ώστε να τονίσουν αλλά και να προκαλέσουν ηχητικές αντιθέσεις, τα πνευστά όργανα. Το ρυθμικό και δυναμικό ρόλο στην ορχήστρα αναλαμβάνουν τα κρουστά όργανα.

   Αρχικά η ακρόαση των μουσικών έργων ήταν προνόμιο της αριστοκρατικής τάξης. Η γρήγορη ανάπτυξη της μεσαίας τάξης και το ενδιαφέρον της για τη μουσική προκάλεσε την ανάγκη για μεγάλες αίθουσες συναυλιών. Η ανωτέρω ανάγκη προκάλεσε βελτιώσεις στην απόδοση των οργάνων και τροποποιήσεις στο μέγεθος των μουσικών συνόλων. Παράλληλα διακρίνουμε ορχηστρικά σύνολα μουσικής δωματίου, πνευστών, εγχόρδων κ.λ.π. 

 Τα όργανα της συμφωνικής ορχήστρας

   Μια σύγχρονη συμφωνική ορχήστρα αποτελείται κύρια από την οικογένεια των εγχόρδων με δοξάρι. Η οικογένεια αποτελείται από τα πρώτα βιολιά και δεύτερα βιολιά, τις βιόλες, τα βιολοντσέλα και τα κοντραμπάσα. Ο αριθμός των εκτελεστών τροποποιείται σύμφωνα με τις ανάγκες της κάθε μουσικής σύνθεσης.Η άρπα και το πιάνο μπορούν να προστεθούν εφόσον απαιτούνται από το έργο του συνθέτη.Τα πνευστά που συμμετέχουν στην ορχήστρα χωρίζονται σε δύο ομάδες : τα ξύλινα και τα πνευστά. Στην πρώτη ομάδα εντάσσονται τα φλάουτα, το πίκολο φλάουτο, τα όμποε, το αγγλικό κόρνο, τα κλαρινέτα, τα φαγκότα και το κόντρα φαγκότο.Ανάλογα με τις ανάγκες του συνθέτη δύναται να προστεθούν και άλλα πνευστά Στα χάλκινα εντάσσονται τα κόρνα, οι τρομπέτες, τα τρομπόνια και οι τούμπες.Τα κρουστά, που προστέθηκαν και τελευταία στη συμφωνική ορχήστρα, είναι τα τύμπανα, τα ταμπούρα, τα πιάτα και η γκρανκάσα. Υπάρχει πάντα η δυνατότητα προσθήκης και άλλων κρουστών.

    Η διάταξη των οργάνων της ορχήστρας είναι ημικυκλική. Αριστερά του μαέστρου βρίσκονται συνήθως τα πρώτα και τα δεύτερα βιολιά, οι βιόλες στο κέντρο τα τσέλα αριστερά . Πίσω από τα τσέλα βρίσκονται τα  κοντραμπάσα. Από τα πνευστά όργανα, τα ξύλινα είναι τοποθετημένα πίσω από τις βιόλες ενώ τα χάλκινα δίπλα στα κοντραμπάσα. Τέλος τα κρουστά είναι πίσω από τα πνευστά και συνήθως απέναντι από τον μαέστρο.

 Σύντομη παρουσίαση της ιστορίας της ορχήστρας

        Η Μπαρόκ ορχήστρα (1600-1750)

   Στην περίοδο του Μπαρόκ διαμορφώθηκε η ορχήστρα όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Διέθετε ως 30 εκτελεστές.  Όργανα αναφοράς τα έγχορδα με δοξάρι και το μπάσο κοντίνουο. Σύμφωνα με τις ανάγκες του έργου συμμετείχαν πνευστά(φλάουτο, φαγκότο, όμποε) και κρουστά(τύμπανα) ενώ αξιοσημείωτο η απουσία μαέστρου.Κατά τον 20ο αιώνα και μέχρι σήμερα η μουσική του Μεσαίωνα, της Αναγέννησης και του Μπαρόκ(η παλιά μουσική όπως αποκαλείται) αναβιώνει μέσα από την έρευνα και τη μελέτη χειρογράφων της εποχής ενώ ορχήστρες με αυθεντικά μπαρόκ όργανα επιδιώκουν την ανάδειξη της αυθεντικότητα της μουσικής περιόδου. 

     
     Η Κλασσική ορχήστρα του 18ου αιώνα

   Στα τέλη του 18ου αιώνα εμφανίστηκαν τα πληκτροφόρα, ο αριθμός των εκτελεστών αυξήθηκε μεταξύ 30 και 40 ενώ το μπάσο κοντίνουο παραμερίστηκε. Μόνιμη θέση στην ορχήστρα απέκτησαν το κλαρινέτο και το τρομπόνι και το κόρνο διευρύνοντας την κατηγορία των πνευστών. Στα κρουστά εντάχθηκαν η γκράν κάσα, το ταμπούρο και τα πιάτα.

       Η Ρομαντική ορχήστρα(19ος αιώνας-αρχές 20ου)

  Νέα όργανα αλλά και βελτίωση των τεχνικών των παλαιοτέρων σηματοδοτούν την ρομαντική περίοδο. Ο αριθμός των εκτελεστών αυξήθηκε σημαντικά (περισσότεροι από 90 εκτελεστές). Ο  συντονισμός των εκτελεστών ήταν δύσκολος, έτσι η παρουσία μαέστρου κρίθηκε απαραίτητη. Τα πνευστά ενισχύθηκαν με την εισαγωγή της τούμπας, και την κορνέτα, τα έγχορδα με την μόνιμη παρουσία της άρπας ενώ τα κρουστά με το γκόνγκ, το μεταλόφωνο και το ξυλόφωνο. Οι δυνατότητες που απέκτησε η ρομαντική ορχήστρα με τα νέα όργανα και τους πολλούς εκτελεστές τη βοήθησε να υπηρετήσει τα ρομαντικά ιδεώδη της εποχής με τις πολλές αντιθέσεις.

  Η ορχήστρα του 20ου αιώνα

   Η ορχήστρα του 20ου αιώνα δεν είναι μία αλλά τόσες όσες και οι συνθέτες. Οι νέοι πειραματισμοί ενορχήστρωσης που απέφεραν νέες μορφές μουσικής σύνθεσης οδήγησαν σε μη συνηθισμένους συνδυασμούς μουσικών οργάνων ή στη χρήση οργάνων που δεν εντάσσονταν σε μια τυπική ορχήστρα λ.χ. εξωτικά κρουστά. Επιπλέον η τεχνολογική εξέλιξη προήγαγε τη διάδοση των ηλεκτρικών οργάνων που δεν άφησε ανεπηρέαστη την ορχήστρα. Η δομή της σύγχρονης ορχήστρας διακρίνεται για την ευελιξία της με αποτέλεσμα να έχει τη δυνατότητα εκτέλεσης έργων όλων των εποχών. Ο αριθμός των εκτελεστών ποικίλλει με το μουσικό έργο ενώ συνήθως η σύγχρονη ορχήστρα απασχολεί μόνιμα 100 περίπου εκτελεστές.